Równość szans w praktyce? Z pomocą Funduszy Europejskich można przeciwdziałać wykluczeniu cyfrowemu i informacyjnemu. Świadczy o tym wiele cennych inicjatyw.
Pandemia Covid-19 dobitnie pokazała, jak ważne są kompetencje cyfrowe. Jednym z pierwszych efektów ogłoszenia przez WHO pandemii i decyzji o lockdownie był nagły wzrost ruchu w sieci. W niektórych miejscach w Polsce, w określonych porach, wzrósł on nawet o 682%. Do Internetu przeniosła się edukacja, kultura i wiele aspektów życia codziennego. Jednak nie wszyscy mogli skorzystać z tego w równym stopniu.
W tym samym momencie tysiące dzieci straciły możliwość uczestniczenia w lekcjach – czy to z braku komputerów, czy dostępu do sieci. Kolejne setki tysięcy wraz z rodzicami miały i wciąż mają problem z opanowaniem nauki zdalnej. Seniorzy, dla których świat cyfrowy nie jest naturalnym środowiskiem, borykają się z załatwianiem formalności. Dostęp do urzędów, banków, a nawet lekarza często wymaga posiadania i obsługi urządzenia z Internetem. A osoby z niepełnosprawnościami? Gdyby nie portale dostosowane do ich potrzeb, je także czekałaby dodatkowa izolacja!
Chyba nikt nie ma już wątpliwości, że dostęp do sieci i umiejętność korzystania z niej to nie żaden luksus. To podstawowa potrzeba i szansa na zniesienie różnic, które wynikają z poziomu sprawności, miejsca zamieszkania czy zamożności.
Jak Fundusze Europejskie pomagają w walce z wykluczeniem cyfrowym? Oto kilka przykładów.
Cyfrowa szkoła
Ogólnopolska Sieć Edukacyjna (OSE) to program skierowany do środowiska szkolnego – uczniów, rodziców, nauczycieli. Zapewnia placówkom oświatowym w całej Polsce dostęp do szybkiego, bezpłatnego i bezpiecznego Internetu. Oferuje także wszechstronną edukację cyfrową. Realizuje go Państwowy Instytut Badawczy NASK (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa) za unijne pieniądze z Programu Polska Cyfrowa (POPC).
Korzyści z OSE dla szkół:
- bezpłatny dostęp do szybkiego Internetu,
- podstawowy pakiet urządzeń i wsparcie techniczne,
- najnowsze cyberzabezpieczenia,
- możliwość korzystania z nowoczesnych, cyfrowych narzędzi i treści edukacyjnych online;
- możliwość udziału w projektach edukacyjnych na temat zasad bezpiecznego korzystania z technologii cyfrowych;
- mLegitymacja, czyli dokument w telefonie.
Każdy rodzic czy pedagog stoi przed dużym wyzwaniem w tym obszarze, bo najczęściej sam nie jest ekspertem od Internetu. Tymczasem musi przygotować swoich podopiecznych na jego wyzwania.
"Nasze dzieci będą funkcjonować lub już funkcjonują w świecie, który często wykracza poza naszą wyobraźnię. Dorośli nie mogą zasłaniać się niewiedzą – przekonuje Anna Rywczyńska z NASK. – Przecież nie musimy wiedzieć, jak działa suszarka, by przestrzec dziecko, że trzeba ją trzymać z dala od wody!"
„Bezpieczni w sieci z OSE” to cykl działań informacyjno-edukacyjnych, które dotyczą cyfrowych zagrożeń i sposobów radzenia sobie z nimi.
"Zawsze na pierwszym miejscu stawiamy cyberbezpieczeństwo. Dlatego staramy się pokazywać nauczycielom, uczniom i dyrektorom szkół, jak ważna jest świadomość zagrożeń, które możemy spotkać w Internecie. Publikacje, webinary, spotkania z ekspertami to tylko niektóre z naszych działań" – mówi Agnieszka Żeglińska, Dyrektor ds. Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i Ekosystemu OSE.
Na bezpłatnej platformie OSE pod adresem: www.it-szkola.edu.pl znajdują się wartościowe materiały edukacyjne.Podzielone są na kategorie wiekowe i tematyczne, np. cyberbezpieczeństwo, sztuczna inteligencja czy programowanie. W sumie to ponad 200 kursów e-learningowych. Autorzy zadbali, by dostosować je do potrzeb i gustów młodych. Stąd w jednym z kursów Śpiąca Królewna wpada w pułapkę FOMO (Fear Of Missing Out, czyli lęk przed przegapieniem jakiejś informacji) i bez przerwy monitoruje media społecznościowe. W innym Czerwony Kapturek pada ofiarą hejtu, a w kolejnym Złota Rybka próbuje nawiązać niebezpieczne znajomości w sieci. Na platformie są też atrakcyjne lekcje z dziedziny chemii, biologii czy multimediów. Dzięki nim zarówno nauczyciel w małej wiejskiej szkole, jak i uczeń z niezamożnej rodziny może bezpiecznie korzystać z najnowocześniejszych form nauczania.
Warto w tym miejscu zauważyć, że fundusze z POPC przyszły z pomocą także osobom, które nie miały odpowiedniego sprzętu. Na jego zakup samorządy otrzymały pieniądze z programu „Zdalna Szkoła” i „Zdalna Szkoła Plus”. W pierwszej edycji wyposażenie o wartości 187 milionów złotych trafiło do 205 715 uczniów i 31 387 nauczycieli z 2 759 gmin. Dodatkowe 182 miliony złotych znalazły się w drugiej turze. Część komputerów i akcesoriów została w szkołach, a część wypożyczono najbardziej potrzebującym, tj. uczniom z wielodzietnych rodzin.
Wracając do programu OSE – inne podejście prezentuje OSEhero. Przedsięwzięcie ma na celu budowę społeczności nauczycieli, którzy będą przewodnikami po cyfrowym świecie dla swoich uczniów, rady pedagogicznej i rodziców. Uczestnicy dowiadują się, jak rozmawiać z dziećmi i młodzieżą zarówno o jasnych, jak i tych ciemniejszych stronach Internetu. Następnie jako liderzy mają za zadanie rozpowszechniać tę wiedzę w swoich środowiskach. Więcej o projekcie na osehero.pl.
"Do Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej zgłosiło się już ponad 20 700 placówek w całym kraju. Korzyści z przyłączenia do OSE odczuwają zarówno dyrektorzy i nauczyciele, jak i sami uczniowie" – mówi Maciej Dudkiewicz, Dyrektor ds. Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej w NASK.
Szkoła to nie wszystko. Dlatego OSE wzmacnia też kompetencje rodziców i dostarcza im narzędzia. Niedawno powstała aplikacja mOchrona. Pomaga wypracować zdrowe nawyki korzystania z Internetu i urządzeń cyfrowych. Rodzic ustala z dzieckiem reguły i ma dostęp do informacji o jego aktywności. W razie problemu może w porę zareagować. Więcej o aplikacji oraz linki do pobrania – na ose.gov.pl w zakładce mOchrona.
Jeśli jesteś dyrektorem szkoły, zgłoś swoją placówkę do OSE już dziś. Wypełnij prosty formularz na ose.gov.pl/lista-szkol-ose. Jeśli jesteś nauczycielem lub rodzicem, zwróć uwagę na ten program w swojej szkole.
Cybersprawność
Nowe technologie mogą być oknem na świat dla wielu potrzebujących grup. Dobrym przykładem są aplikacje opracowane jako tzw. innowacje społeczne, czyli nowatorskie rozwiązania konkretnego problemu. Te inicjatywy często przeciwdziałają różnym przejawom wykluczenia i powstają dzięki pieniądzom z Programu Wiedza Edukacja Rozwój (POWER).
Na uwagę zasługuje aplikacja Asisto. Pomaga osobom niedowidzącym samodzielnie robić zakupy. Dzięki algorytmom sztucznej inteligencji aplikacja dokładnie lokalizuje i identyfikuje produkty na półkach sklepowych. Autorami innowacji są studenci wydziału informatyki i telekomunikacji Politechniki Poznańskiej. Na pomysł wpadli, gdy przypadkiem w supermarkecie spotkali niewidomego znajomego. Robił zakupy w asyście kolegi, jeżdżącego na wózku inwalidzkim. Rozmowa dała im do myślenia. Uświadomili sobie, jakie to krępujące – kilka razy w tygodniu prosić kogoś o pomoc w sprawunkach. Pogłówkowali i dzięki grantowi z Inkubatora Innowacji Społecznych „Generator Dostępności”, który jest częścią POWER, opracowali innowacyjne rozwiązanie. Teraz z aplikacją Asisto niewidomi i słabowidzący mogą być niezależni. A usamodzielnienie to bardzo ważny aspekt walki z wykluczeniem społecznym osób niepełnosprawnych. Aplikacja jest do pobrania na www.asisto.pl. Poleć ją osobom, którym może się przydać.
Inna aplikacja, stworzona z myślą o osobach niewidomych i słabowidzących, to “Your Way”. Działa na smartfonach. Ułatwia poruszanie się po mieście i korzystanie z usług publicznych. Dzięki niej osoby z dysfunkcją wzroku znajdą i przystanek autobusowy, i placówki, które dostosowują swoją ofertę do ich potrzeb. W tej chwili w bazie aplikacji znajduje się 120 instytucji w 14 województwach. Z jej pomocą smartfon może głosowo oprowadzić użytkownika po muzeum, bibliotece czy uczelni. „Your Way” służy także osobom z innymi niepełnosprawnościami. Wskazuje bowiem miejsca, które uwzględniają zasady projektowania uniwersalnego, czyli obiekty i przestrzenie publiczne łatwo dostępne dla każdego. Aplikację stworzyła firma Altix założona w 1989 roku przez osoby niewidome i słabowidzące. Można ją pobrać m.in. na www.yourway.szansadlaniewidomych.org. Innowacja powstała dzięki unijnym dotacjom z programu „Inkubator Wielkich Jutra, Dostępność+”.
Więcej kultury w sieci
Nie zawsze i nie każdy może wyjść do muzeum czy do kina. Na szczęście i muzeum, i kino mogą przyjść do każdego. A to także za sprawą Programu Polska Cyfrowa, który zasila finansowo digitalizację dziedzictwa naszej kultury.
Za pieniądze z Funduszy Europejskich Muzea Narodowe w Warszawie i Krakowie udostępniły w sieci część swoich zbiorów. W przypadku Warszawy to jedna trzecia zasobów, czyli aż 60 tysięcy obiektów, a Krakowa – 113 pozycji i 26 ścieżek tematycznych. Teraz każdy Polak na swoim komputerze lub smartfonie ma dostęp do niezwykłych dzieł sztuki. Również do tych, które na co dzień kryją się w magazynach z powodu ograniczonej powierzchni ekspozycyjnej czy wrażliwości materiału. Wystarczy wejść na www.cyfrowe.mnw.art.pl, by zobaczyć na przykład „Bitwę pod Grunwaldem” Jana Matejki. I to jak zobaczyć! Można sobie przybliżyć dowolny fragment albo kliknąć na specjalny znacznik i poznać przedstawione na nim postaci!
Podobnie jest z dostępem do wybitnej polskiej kinematografii. Na stronie www.35mm.online możemy oglądać zarówno zrekonstruowane cyfrowo filmy fabularne, animowane, jak i dokumentalne. Podzielone są na kategorie i kolekcje. Bardzo ciekawy komplet stanowią Polskie Kroniki Filmowe. Są też kolekcje tematyczne, takie jak „Science fiction w roku Lema” czy „Gwiazda: Krystyna Janda”. Dzięki wyszukiwarce znajdziemy dzieła ulubionego reżysera, np. Krzysztofa Kieślowskiego, albo pozycje z interesujących nas lat. Rodzicie i dziadkowie mogą pokazać potomkom obrazy swojego dzieciństwa: „Bolka i Lolka”, „Reksia” czy kultową „Podróż za jeden uśmiech”.
Powszechna cyfryzacja, rozumiana jako rozwój technologii i upowszechnianie wiedzy o wirtualnym świecie, to dobry sposób na wyrównanie szans różnych grup społecznych. I to na wielu polach. W edukacji, w kulturze i w codziennym życiu może ona postępować szybciej i sprawniej dzięki Funduszom Europejskim. Służą temu między innymi wspomniane programy: Polska Cyfrowa i Wiedza Edukacja Rozwój. Inicjatywy zrealizowane za unijne pieniądze ułatwiają życie Polakom bez względu na zamożność, poziom sprawności czy miejsce zamieszkania. W XXI wieku, w sercu Europy nie ma miejsca na rażące nierówności. Dlatego potrzebne są i pojawiają się wciąż nowe pomysły, jak im przeciwdziałać.